ДЕЛ ОД ПУБЛИКАЦИЈАТА „ПРИДОНЕСОТ НА МАКЕДОНИЈА ВО
СВЕТСКАТА ЦИВИЛИЗАЦИЈА“ ОД АКАДЕМИК АНТОНИЈЕ ШКОКЉЕВ-ДОНЧО И СЛАВЕ НИКОЛОВСКИ-КАТИН
Од историските и археолошки податоци за раниот и развиениот феудализам не може да се утврди дека при преселбата на Словените на Балканот имало геноцид меѓу македонските староседелци, потомци на Александар Македонски (Велики). Со тек на времето Словените ги создале своите склавинии, ја прифатиле византиската власт и христијанската религија. Тие започнале и со создавање на свои посебни култура и книжевност. И покрај тоа што во периодот на развиениот феудализам дошло до врв на византиската моќ, општествено-политичките кризи ѝ биле постојан следбеник на Истолното Римско Царсѕво (ИРЦ). Карактеристични се отпорите и социјално-религиозното движење на богомилите и исихистите, борбата против византиската власт, создавањето на Самоиловото царство, упадите на Норманите, Бугарите, Крстоносците, Србите и Турците.
Со заземањето поголеми делови на Македонија од Турано-Бугарите, поради наметнувањето на нови феудални односи од страна на окупаторските кнезови, губењето на општествените и човечките права на патријархалното, осиромашување и др., посебно за време на царот Петар (927-969), дошло до политичко, демократско, родовско и племенско уредување, социјално и економско незадоволство во Македонија, како против новата држава, така и против бугарската црква. Незадоволството се развило во вид отпор и движење, а од страна на окупаторите и нивната црква окарактеризирано како нов и опасен религиски ерес, кој бил непомирлив со официјалната црква. Движењето е наречено богомилство („пријатели на Бога“), по основачот на оваа секта, попот Богомил. Според легендата, тој потекнува од с.Богомила, кај планината Бабуна која се наоѓа меѓу Велес и Прилеп во Македонија, па оттаму следбениците добиле уште едно име, „бабуни“.
Во поново време за Богомилите постои опширна литература, каде се истакнуваат Драговитите како епицентар на ова движење (Niel, 1990). Имено, Драговитите се јужнословенско племе во Македонија, кое покрај племето на Језеритите, го населувал делот на Македонија западно од Солун до Орестида кај Костур.
Во своите теоретски поставки, Богомилите тргнувале од учењата на христијанските секти на исток, масалианци и павликјанци, ученици на старото манихејство за борба против сите облици на надворешниот црковен култ, посебно иконите и иконоборството. Богомилите проповедале дека постојат две спротивни, дуалистички начела, добро и зло, бог и сатана, кои владеат со светот. Нешто слично како и во таоистичкото учење YIN-YANG. Овие спротивни сили владеат со вселената и нивната меѓусебна борба го условува човечкиот живот и сè што се случува во светот. Следбениците на ова учење тежнееле за чисто духовна вера и строг, аскетски начин на животот. Биле против култот на црквата, нејзините обреди (вино и леб) и црквена организација како експлоататорска. Движењето на Богомилите биле социјален одраз на протестот против окупаторот, моќните и богатите.
И покрај репресалиите на црквата и државната власт, богомилството како лавина се проширило од Македонија во Бугарија и Византија, во Рашка-Србија, во Босна и Хрватска. Од Балканското преминало на Апенинското Полуострово, зафаќајќи ја Западна Европа. Преку Верона, Милано, Тоскана и Ломбардија, во 1017 година богомилството се проширило на југ на Франција сè до Атлански Океан, со главно седиште во Тулон (1022) под името Катари (чисти). Преку Швајцарија и Ремс, Катарите доспеале до Германија и градовите Келн (1145) и Бон.
Во Македонија богомилството било масовно и покрај суровите постапки на Византија, а останало неискоренето сè до крајот на XII.
Во подоцнешниот среден век, т.е. околу XIII век, продолжило опаѓањето и пропаста на ИРЦ. Заради граѓанските војни Византија била зафатена не само во политичка туку и во тешка социјална криза, помешани со огорчениот верски спор предизвикан од мистичното движење на исихастите, односно исихазам или мирување (тиховање). Граѓанските војни, кои ја разурнале и осакатиле Византија, овозможиле создавање на Душановата голема сила.
Исихастите биле калуѓери кои во тишина (исихија-молчење) и во потполна повлеченост, медитирајќи и со посебни вежби за дишење, воделе строг пустински живот. Во XIV век исихазмот добил карактер на мистично-аскетско, филозофско-религиско движење во центарот во Света Гора, која била епицентар на источното монаштво. Нивното верување било во вечната видливост на вонземската божја светлост, која им се прикажала на Исусовите апостоли во планината Табор при Преобрежението, а со цел духовно насочување и спознавање на Бога.
Водечки исихастички богослов бил св. Григорие Палама (1296-1359), солунски архиепископ. Учењето на Палама се темели на светлоста која претставува „енергија“ или „делување“ на Бог во соединувањето на човекот со божествената природа. Ова учење на мистичната богословија, со внатрешната молитва на исихастите, било прогласено за православно и било официјално прифатено од Цариградската патријаршија, во 1351 година и во сите источноевропски земји (Србија, Бугарија Унгарија, Романија и Русија) (Obolenski, 1991, стр.363). По смртта (1357/58) Палама бил прогласен за светец.
Најважни седишта на јужнословенското монаштво, покрај Света Гора, биле манастирите во Северна и Западна Македонија, каде се развила испосничката и киновијската традиција на испосниците, пустениците и чудотворните исцелители: Прохор Пчински, Јоаким Осоговски, Гаврило Лесновски, Јован Рилски и други. Меѓу исихастите се развила меѓународна солидарност и преведувачка активност на словенски јазици и започнало едно ново книжево движење. Зачетник на тоа движење бил трновечкиот патријарх Евтимије (1375-1393), претставник на третата генерација на словенската исихаистичка школа. Така на основа на исихазмот биле воведени јазични книжевни реформи во старословенската традиција на Кирил и Методиј. Прифаќајќи го исихазмот, Византија зазела конзервативен став кон Римската црква и западната култура, користејќи ја словенската книжевна традиција за ширење на византиската цивилизација. Оваа постапка била против идеологијата обликувана со кирилометодиевските идеи за етничко самоопределување (Obolenski, 1991, стр.406).
Продолжува
Пишува: СЛАВЕ КАТИН
