ДЕЛ ОД ПУБЛИКАЦИЈАТА „ПРИДОНЕСОТ НА МАКЕДОНИЈА ВО
СВЕТСКАТА ЦИВИЛИЗАЦИЈА“ ОД АКАДЕМИК АНТОНИЈЕ ШКОКЉЕВ-ДОНЧО И СЛАВЕ НИКОЛОВСКИ-КАТИН
Реформите на целокупната државна управа, на големата Римска империја спроведени од Далматинецот – царот Диоклецијан, ги продолжил и ги усовршил неговиот наследник, нишлијата, царот Константин Велики. Со ова е создаден нов систем од кој тргнувало управното уредување на Источноримското или Византиското царство.Источното римско царство (ИРЦ), било формирано на просторите на Македонскиот комонвелт. Тоа во периодот на Јустинијан I (околу 565), ги опфаќало: Балканот, Мала Азија, Египет, Блискиот Исток, Источниот Медитеран, Егејското и Црното Море.
Покрај римската традиција и римското државно уредување, христијанската религија претставувала еден од неговите главни елементи. Црковната хиерархија, на чело на Цариградскиот патријарх, имала доминантна положба во ИРЦ. Сите цареви од Лав I (457-474) ја примиле круната од рацете на патријархот, со што крунисувањето добило карактер на црковен чин. Царот бил сметан не само за поглавар на целото царство, туку и на целата христијанска вселена (Острогорски, 1969, стр. 88).
За зацврстување на христијанството во 529 година, Јустинијан ја затворил Академијата во Атина, која била последен бедем на паганскиот неоплатонизам. Покрај тоа, наместо изгорената и мала црква Света Софија, тој во Цариград, во 532 година, изградил величествен храм со христијанска архитектура и декоративна уметност. Поданиците на христијанското царство биле негови верни и понизни слуги.
Во културен поглед, ИРЦ продолжило да се развива на традициите на Римската империја, но поради подолгата симбиоза на просторите на Македонскиот комонвелт, дошло до спојување со „македонско-елинистичката“ култура и христијанство. Така ИРЦ со векови останало најголем светски културен и просветен центар.
За време на царот Теодосиј II (408-450), во Цариград во 425 година била реорганизирана и проширена Високата школа од времето на Константин Велики во Универзитет. Оваа високошколска установа била под влијание на неговата сопруга Атенаида-Евдокија, ќерка на паганскиот професор по реторика во Атина. Наставниците на Универзитетот предавале граматика, реторика, филозофија и право. Универзитетот имал најголемо значење за културниот живот во ИРЦ и станал жариште на образованието и книжевноста. Тој имал огромна соединувачка улога на човечките институции, постапките и вредностите на византиската цивилизација.
На полето на книжевноста, „македонско-елинистичката“ филозофија, поезијата, прозата и историографијата, во симбиоза со римската традиција, се спојуваат со христијанството во создавањето нови квалитети и вредности. Така, многу успешно се развила христијанската реторика (беседничка вештина) со голема префинетост.
Проповедниците на христијанството, како што се Василие Велики (331-379) од Кападокија, Григорие Назијанец (338-390), цариградскиот епископ Јован Златоуст (345-407) и многу други, кои проповедале на александровиот јазик, уживале широка популарност и придонеле во развојот не само на религијата, туку и на јазикот. Со тек на времето, латинскиот како официјален јазик на ИРЦ како да подзаостанувал, па за време на царот Јустинијан I александровиот коини јазик е прогласен за државен јазик на Империјата (Mpampiniotis, 1986, )
Во развојот на ИРЦ не смее да се потцени големото влијание на Балканот. Од археолошките и историските податоци може да се констатира дека во периодот на развојот на Источната римска империја на просторите на Балканот, биле сконцентрирани сите човечки и економски создавачки енергии на она што било највредно во Римското царство и што станало значајно за општата културна историја на Европа. Остатоци од тоа се Диоклецијановата палата во Сплит, споменик кој го обележува еден од најдинамичмите елементи во римската цивилизација, исчезнувањето на паганскиот свет и раѓањето на христијанството.
Следат споменици во Стоби и Хераклеа (Битола) во Македонија, во Сирмиум, Ромулијана (Гамзиград) и Наисус (Ниш) во Србија итн.
На ова тло престојувале, се раѓале и создавале, но и умирале најзначајните римски императори, а со нив и прочуени градители, уметници, креатори, интелегенцијата, т.е. создавачки енергии кои го дале сè она што било највредно во тогашната Империја. Меѓу императорите кои решавале за светската историја, на Балаканот биле родени: Галерије (286-311), Проб (276-282), Диоклецијан (284-305), Максимин Даја (305-313), Константин Велики (306-337), Јустинијан I (527-565), Василие I (867-886), Константин Порфирогенит (913-957), Василие II (976-1025), Светите браќа Кирил и Методиј и многу други. Тие придонеле за еден пресврт од антихристијанство до прифаќање на христијанството и формирање нова европска духовност. Во зацврстувањето и процветот на ИРЦ придонес дале императори од Македонија и други истакнати луѓе, потомци на античките Македонци, што е нареден значаен елемент во оваа епоха.
Многу е важно што Македонците во периодот на ИРЦ основале своја династија. Од вкупно девет династии таа била четврта по ред, зад Ираклиевата (610-711), Сириската (717-802) и Аморската династија (820-867).
„Македонската“ династија била на византискиот престол од 867-1056 година, или 189 години. Овој период, по името на династијата се нарекува „македонска ренесанса“ (Оболенски, 1991, 41). Таа била една од ретките династии која владеела и тоа како во државен така и во црковен поглед. Царот Василие I „Македонец“ (867-886) е основач на „македонската“ династија. Царевиот првенец и љубимец Константин VII Порфирогенит (913-957), бил син на неговата прва жена „Македонка“ Марија (Остроговкси, 1969, стр.230). Тоа е период на процвет на ИРЦ и кодификација на правото, христијанизација на Јужните и Источните Словени и голем културен полет. Нивното владеење се означува како нова епоха, време на успех на неговите наследници, посебно на Лав VI-мудрец (886-912), Романо I (920-944) и Романо II (959-963), Фока Никифор и Цимискија.
Меѓутоа, врвот на византиската моќ во Македонската династија, сепак го постигнува Василие I (976-1025). Тој оставил империја која се простирала од Кавказ до Истра и Јордан, и од Дунав до Еуфрат и Сицилија. По неговата смрт доаѓа период на речиси непоматен мир и процветување на престолнината и со превласт на цивилното племство. По смртта на царицата Теодора (1042, 1055-1056), последен претставник на македонскиот царски дом, исчезнал периодот на најславната династија на ИРЦ и почнал период на постепено опаѓање на византискиот државен систем.
Продолжува
Пишува: СЛАВЕ КАТИН
